Nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày đất nước Việt Nam hoàn toàn thống nhất, một cột mốc lịch sử chói lọi khép lại trang sử đau thương của chiến tranh, mở ra kỷ nguyên hòa bình, độc lập và phát triển. Trong hành trình 50 năm đầy tự hào ấy, bên cạnh những thành tựu vượt bậc về kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc, khẳng định vị thế và sức sống mãnh liệt của một nền văn hóa giàu truyền thống và đậm đà bản sắc.

Màn trình diễn nghệ thuật khắc họa những giá trị văn hóa dân tộc. Ảnh: bvhttdl.org.vn

Từ tro tàn chiến tranh đến hồi sinh di sản

Sau năm 1975, đất nước ta gánh chịu những hậu quả nặng nề của chiến tranh, trong đó có sự tàn phá không nhỏ đối với các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Nhiều công trình kiến trúc cổ kính, đình chùa, miếu mạo bị hư hại hoặc xuống cấp. Các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục tập quán ở nhiều vùng miền cũng bị ảnh hưởng bởi sự gián đoạn và những biến động xã hội.

Tuy nhiên, với tinh thần tự tôn dân tộc và ý thức sâu sắc về vai trò của văn hóa trong sự phát triển bền vững của đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã sớm có những chủ trương, chính sách đúng đắn nhằm khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Hàng loạt các di tích lịch sử, văn hóa đã được đầu tư trùng tu, tôn tạo. Các lễ hội truyền thống, các loại hình nghệ thuật dân gian như chèo, tuồng, cải lương, hát xoan, quan họ… được khôi phục và khuyến khích phát triển.

Trong 50 năm qua, công tác bảo tồn di sản văn hóa vật thể đã đạt được những thành tựu đáng tự hào. Nhiều di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia và quốc tế đã được đầu tư nguồn lực lớn để bảo tồn và phát huy giá trị. Các quần thể di tích như Cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn, Khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long, Thành nhà Hồ… không chỉ được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Thế giới mà còn trở thành những điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Việt Nam bảo tồn thành công nhiều di sản văn hóa vật thể. Ảnh: Internet

Công tác khảo cổ học cũng được đẩy mạnh, mang lại nhiều khám phá quan trọng, làm sáng tỏ thêm những trang sử hào hùng của dân tộc và những giá trị văn hóa đặc sắc của các nền văn minh cổ đại trên đất nước ta. Các bảo tàng trên cả nước không ngừng được đầu tư nâng cấp, đổi mới phương thức trưng bày, giới thiệu, thu hút đông đảo công chúng đến tham quan, tìm hiểu về lịch sử và văn hóa dân tộc.

Bên cạnh việc bảo tồn các di sản vật thể, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể cũng được đặc biệt chú trọng. Các loại hình nghệ thuật truyền thống, các tập quán xã hội, tín ngưỡng, lễ hội, tri thức dân gian… được điều tra, sưu tầm, nghiên cứu và phục dựng. Nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của Việt Nam đã được UNESCO ghi danh, như Nhã nhạc cung đình Huế, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Dân ca Quan họ Bắc Ninh, Ca trù, Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt, Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam, Nghi lễ và trò chơi kéo co, Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, Nghệ thuật Xòe Thái…

Việc vinh danh này không chỉ khẳng định giá trị độc đáo và tầm quan trọng của các di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam trên trường quốc tế mà còn góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo tồn và trao truyền cho các thế hệ mai sau. Các chương trình hỗ trợ nghệ nhân, các câu lạc bộ, đội nhóm văn nghệ dân gian được khuyến khích thành lập và hoạt động, tạo môi trường thuận lợi cho sự sống động và phát triển của các loại hình văn hóa truyền thống.

Nhiều di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam nằm trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ảnh: Internet

Văn hóa trong dòng chảy hội nhập và phát triển

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, văn hóa Việt Nam không chỉ được bảo tồn mà còn có cơ hội vươn ra thế giới, giao lưu và học hỏi các nền văn hóa khác. Đồng thời, đất nước ta cũng tiếp nhận những luồng gió mới của văn hóa thế giới, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của người dân.

Sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa như điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, thời trang, du lịch văn hóa… đã góp phần quan trọng trong việc quảng bá hình ảnh đất nước, con người và văn hóa Việt Nam ra thế giới. Nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật của Việt Nam đã được dịch và giới thiệu ở nước ngoài, nhận được sự đánh giá cao của bạn bè quốc tế.

Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, văn hóa Việt Nam không hề bị hòa tan mà ngược lại, đang chứng tỏ khả năng thích ứng và sáng tạo mạnh mẽ. Quá trình hội nhập đã mang đến những cơ hội quý báu để văn hóa Việt Nam tiếp xúc với những xu hướng mới, những phương thức biểu đạt hiện đại, từ đó làm giàu thêm bản sắc và mở rộng tầm ảnh hưởng. Một trong những biểu hiện rõ nét của sự hội nhập và phát triển này chính là sự trỗi dậy của các trào lưu làm mới văn hóa truyền thống, đặc biệt trong lĩnh vực âm nhạc và nghệ thuật biểu diễn.

Ca khúc "Bắc Bling" từ MV mang màu sắc dân gian trở thành hiện tượng văn hóa. Ảnh: backstage.vn

Sự phát triển của công nghiệp văn hóa tại Việt Nam đang chứng kiến những bước tiến đáng khích lệ, trong đó việc khai thác và làm mới các chất liệu văn hóa truyền thống đóng vai trò then chốt. Các nghệ sĩ trẻ, với tư duy sáng tạo và sự nhạy bén với xu hướng hiện đại, đã mạnh dạn thử nghiệm, kết hợp nhuần nhuyễn giữa âm nhạc dân gian, ca dao, hò vè với các thể loại âm nhạc đương đại như pop, rock, electronic dance music (EDM), hip-hop...

Một ví dụ điển hình cho xu hướng này là sự thành công của ca khúc “Bắc Bling” do nữ ca sĩ trẻ Hòa Minzy hợp tác với nghệ sĩ hài Xuân Hinh và nhạc sĩ trẻ Tuấn Cry. Lấy cảm hứng từ âm hưởng của âm nhạc Tây Bắc, kết hợp với flow rap hiện đại và ca từ gần gũi, “Bắc Bling” không chỉ gây tiếng vang lớn trong nước mà còn thu hút sự chú ý của khán giả quốc tế, lan tỏa vẻ đẹp văn hóa vùng cao Việt Nam một cách mới mẻ và hấp dẫn. Hay bên cạnh đó, các chương trình truyền hình thực tế như “Anh trai vượt ngàn chông gai” và “Anh trai say hi” cũng là những minh chứng sống động cho sự sáng tạo trong việc làm mới các giá trị văn hóa truyền thống. Việc các nghệ sĩ nổi tiếng remix, phối khí lại những ca khúc quen thuộc mang đậm âm hưởng dân gian hoặc sử dụng các nhạc cụ truyền thống trong những bản phối hiện đại đã tạo ra những màn trình diễn ấn tượng, vừa khơi gợi ký ức về một thời đã qua, vừa mang đến một luồng gió mới, thu hút sự quan tâm của khán giả thuộc nhiều thế hệ.

Không chỉ dừng lại ở âm nhạc, xu hướng làm mới văn hóa truyền thống còn lan tỏa sang các lĩnh vực khác như thời trang, thiết kế, điện ảnh và mỹ thuật. Các nhà thiết kế trẻ khai thác các họa tiết, chất liệu truyền thống để tạo ra những bộ sưu tập mang đậm bản sắc Việt Nam nhưng vẫn hợp thời trang quốc tế. Các bộ phim lịch sử, dã sử được đầu tư sản xuất công phu, không chỉ tái hiện những trang sử hào hùng của dân tộc mà còn góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam một cách sinh động và hấp dẫn.

Cơn sốt phim điện ảnh "Địa Đạo": Lịch sử sống lại trên màn ảnh, chạm đến tim thế hệ Z. Ảnh: baomoi.com

Những nỗ lực sáng tạo và đổi mới trong việc khai thác các giá trị văn hóa truyền thống đã góp phần tạo nên những “điểm sáng” văn hóa Việt Nam trên bản đồ thế giới. Sự độc đáo và hấp dẫn của một nền văn hóa vừa giàu bản sắc, vừa năng động và hiện đại đang dần thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế.

Việc các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Việt Nam được UNESCO vinh danh đã khẳng định giá trị và tầm quan trọng của văn hóa Việt Nam trong bức tranh văn hóa toàn cầu. Bên cạnh đó, sự thành công của các nghệ sĩ, các sản phẩm văn hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế, dù là trong lĩnh vực âm nhạc, điện ảnh, thời trang hay nghệ thuật thị giác, đều góp phần quảng bá hình ảnh một Việt Nam tươi mới, sáng tạo và đầy tiềm năng.

Sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn những giá trị cốt lõi của văn hóa truyền thống với việc mạnh dạn đổi mới, sáng tạo trong các hình thức biểu đạt hiện đại đang tạo ra một sức sống mới cho văn hóa Việt Nam. Đây chính là chìa khóa để văn hóa Việt Nam không chỉ đứng vững trong dòng chảy hội nhập mà còn vươn xa, khẳng định vị thế và đóng góp vào sự đa dạng văn hóa của nhân loại.

Những thách thức và định hướng tương lai

Mặc dù đã đạt được những thành tựu to lớn, công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay vẫn còn đối mặt với không ít thách thức. Sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai, sự thay đổi lối sống của một bộ phận giới trẻ, nguy cơ mai một của một số loại hình văn hóa truyền thống, những khó khăn trong việc cân bằng giữa bảo tồn và phát triển du lịch… đòi hỏi chúng ta phải có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả hơn nữa.

Trong thời gian tới, việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cần tiếp tục được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển bền vững của đất nước. Cần tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phục dựng các di sản văn hóa. Đẩy mạnh giáo dục văn hóa truyền thống trong nhà trường và cộng đồng, nâng cao ý thức tự hào dân tộc và trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa cho thế hệ trẻ.

Số hóa di sản để phát huy giá trị văn hóa phi vật thể tại di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Ảnh: qdnd.vn

Đồng thời, cần có những chính sách linh hoạt và sáng tạo để phát huy giá trị của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch văn hóa và công nghiệp văn hóa. Khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trên nền tảng các giá trị văn hóa truyền thống, tạo ra những sản phẩm văn hóa độc đáo, mang đậm bản sắc Việt Nam và có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Nhìn lại chặng đường 50 năm thống nhất đất nước, chúng ta có quyền tự hào về những thành tựu to lớn trong công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Từ những nỗ lực khôi phục di sản sau chiến tranh đến việc vinh danh các giá trị văn hóa trên trường quốc tế, văn hóa Việt Nam đã chứng minh được sức sống mãnh liệt, khả năng thích ứng và phát triển trong mọi hoàn cảnh.

Trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với những cơ hội và thách thức đan xen, việc tiếp tục bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành văn hóa mà là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân. Đó là nền tảng tinh thần vững chắc, là động lực mạnh mẽ để chúng ta xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, văn minh, hiện đại, đồng thời vẫn giữ vững bản sắc riêng, góp phần vào sự đa dạng và phong phú của văn hóa nhân loại.

Kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước là dịp để chúng ta thêm trân trọng những giá trị văn hóa mà cha ông đã dày công vun đắp, đồng thời ý thức sâu sắc hơn về trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị ấy cho các thế hệ tương lai. Sức sống văn hóa Việt Nam, được hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử, sẽ tiếp tục tỏa sáng, đồng hành cùng dân tộc trên con đường hội nhập và phát triển, khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới.