Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp và nhiều thách thức, tham nhũng và lãng phí là hai vấn đề nổi cộm, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sự phát triển bền vững. Tham nhũng và lãng phí không chỉ làm thất thoát nguồn lực tài chính, làm suy yếu niềm tin của người dân vào bộ máy nhà nước, mà còn kìm hãm sự phát triển chung của quốc gia. Do đó, việc phòng, chống tham nhũng và lãng phí đã trở thành một nhiệm vụ hàng đầu, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của toàn hệ thống chính trị, đặc biệt là công tác thanh tra.
Trong nhiều năm qua, công tác thanh tra luôn đóng vai trò then chốt trong việc giám sát, phát hiện và ngăn chặn những hành vi vi phạm pháp luật, đặc biệt là những hành vi có liên quan đến tham nhũng và lãng phí. Hoạt động thanh tra không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra, giám sát, mà còn là công cụ hỗ trợ đắc lực trong công tác phòng ngừa, xử lý sai phạm. Thông qua thanh tra, các vi phạm được phát hiện kịp thời, trách nhiệm của từng cá nhân, tổ chức được làm rõ, góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật, xây dựng môi trường làm việc trong sạch, minh bạch.
Công tác thanh tra đã và đang góp phần quan trọng bảo vệ lợi ích Nhà nước và nhân dân: Tham nhũng và lãng phí làm thất thoát nguồn lực chung; việc ngăn chặn và giảm thiểu những hành vi này sẽ giúp Nhà nước có thêm nguồn lực để đầu tư cho các dự án an sinh xã hội, giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng… Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí được thực hiện nghiêm minh sẽ củng cố niềm tin của người dân góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào sự minh bạch, liêm chính từ bộ máy nhà nước, thúc đẩy mối quan hệ gắn bó giữa chính quyền và nhân dân. Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích phát triển, một môi trường minh bạch, không tham nhũng, lãng phí thu hút đầu tư, tạo động lực cho các doanh nghiệp và cá nhân phát huy tối đa năng lực, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì cuộc họp Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực hồi cuối tháng 10. Ảnh: TTXVN
Công tác thanh tra góp phần quan trọng trong việc phát hiện tham nhũng, lãng phí
Trong thời gian gần đây, báo chí và các cơ quan truyền thông đã đề cập đến nhiều trường hợp sai phạm trong các lĩnh vực như đầu tư công, xây dựng cơ bản, quản lý đất đai, đấu thầu thuốc và trang thiết bị y tế… Nhờ công tác thanh tra quyết liệt, kịp thời, một số vụ việc lớn đã được phát hiện, xử lý nghiêm minh, thu hồi lại số tiền lớn cho ngân sách Nhà nước. Đồng thời, những khuyến nghị sau thanh tra cũng góp phần điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế quản lý, giúp phòng ngừa rủi ro tái diễn.
Một trong những chức năng quan trọng nhất của công tác thanh tra là tiến hành giám sát, kiểm tra một cách thường xuyên hoặc đột xuất tại các cơ quan, đơn vị. Thông qua hoạt động này, lực lượng thanh tra có thể: Phát hiện những điểm bất thường trong hồ sơ, sổ sách, chứng từ chi tiêu; đánh giá việc tuân thủ quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng nguồn vốn, tài sản công; xác minh những phản ánh, tố cáo về tham nhũng, lãng phí. Chính nhờ việc thực hiện giám sát liên tục và có hệ thống, tham nhũng và lãng phí được nhận diện kịp thời, từ đó đề xuất các biện pháp ngăn chặn, xử lý phù hợp.
Thanh tra cũng có vai trò quan trọng trong việc xác minh, thu thập bằng chứng vi phạm. Khi có dấu hiệu vi phạm hoặc có đơn thư tố cáo, cơ quan thanh tra có thẩm quyền tiến hành xác minh, thu thập bằng chứng vi phạm. Quá trình thanh tra thường bắt đầu bằng việc yêu cầu báo cáo, rà soát tài liệu, sau đó kiểm tra, đối chiếu thông tin để xác định mức độ vi phạm. Nhờ hoạt động này, các chứng cứ về hành vi tham nhũng, lãng phí dần được làm rõ, từ đó tạo cơ sở pháp lý để kiến nghị xử lý hoặc chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra (nếu có dấu hiệu hình sự).
Sau khi hoàn tất quá trình thanh tra, cơ quan thanh tra sẽ tổng hợp kết quả, đưa ra kết luận và kiến nghị xử lý: Kiến nghị xử lý trách nhiệm cá nhân, tập thể vi phạm, đề xuất hình thức kỷ luật hoặc chuyển hồ sơ sang cơ quan chức năng khác (công an, viện kiểm sát, tòa án) nếu có hành vi phạm pháp nghiêm trọng. Yêu cầu thu hồi tài sản, nguồn lực bị thất thoát hoặc sử dụng sai mục đích. Đề xuất các giải pháp khắc phục, cải tiến quy trình quản lý, giám sát để ngăn ngừa tái diễn vi phạm. Qua đó, hoạt động thanh tra góp phần răn đe, nhắc nhở các cơ quan, cán bộ, công chức, viên chức về trách nhiệm và nghĩa vụ tuân thủ pháp luật.
Công tác thanh tra góp phần quan trọng trong việc ngăn chặn tham nhũng, lãng phí
Quá trình thanh tra thường chỉ ra những lỗ hổng pháp lý, chồng chéo trong quy định, quy trình quản lý. Thông qua báo cáo thanh tra, các cơ quan quản lý nhà nước có thể nắm rõ thực trạng và những thiếu sót, bất cập để sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế quản lý phù hợp hơn. Nhờ đó, các kẽ hở dễ dẫn đến tham nhũng, lãng phí được bịt kín, hạn chế tối đa nguy cơ phát sinh vi phạm.
Khi hoạt động thanh tra diễn ra thường xuyên, công khai, minh bạch và kịp thời xử lý sai phạm, nó tạo hiệu ứng răn đe, nhắc nhở đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nâng cao tinh thần trách nhiệm, tuân thủ quy định. Một khi biết hành vi sai phạm có nguy cơ bị phát hiện và xử lý nhanh chóng, nghiêm khắc, cán bộ sẽ cẩn trọng hơn, giảm thiểu nguy cơ phát sinh tham nhũng, lãng phí.
Song song với công tác thanh tra từ bên ngoài, nhiều cơ quan, đơn vị đã tự xây dựng bộ phận thanh tra, kiểm tra nội bộ để giám sát hoạt động của chính mình. Đây là một xu hướng tích cực, bởi việc tự phát hiện và xử lý vi phạm từ sớm giúp bảo toàn uy tín của cơ quan, đơn vị, đồng thời ngăn chặn “mầm mống” tham nhũng, lãng phí ngay từ bên trong. Nhờ đó đã tăng cường kiểm tra nội bộ và cơ chế tự giám sát trong từng cơ quan, đơn vị.
Ngày nay, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, nhiều cơ quan, đơn vị đã dần số hóa dữ liệu, công khai hóa quy trình, điều này vừa thuận tiện cho công tác thanh tra, vừa giúp người dân tiếp cận thông tin dễ dàng hơn. Khi mọi thông tin, dữ liệu đều được minh bạch trên nền tảng số, khả năng giấu giếm, che đậy sai phạm sẽ bị hạn chế, qua đó góp phần phòng ngừa tham nhũng, lãng phí.
Trong bối cảnh mới hiện nay, để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí, cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật có liên quan đến công tác thanh tra, phòng, chống tham nhũng, lãng phí (Luật Thanh tra, Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí…); đảm bảo quy định pháp luật rõ ràng, nhất quán, hạn chế chồng chéo, mâu thuẫn giữa các cơ quan. Xây dựng cơ chế bảo vệ người tố cáo, người cung cấp thông tin, bằng chứng vi phạm.
Nâng cao năng lực, đạo đức cán bộ thanh tra. Tăng cường tuyển chọn, đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu cho đội ngũ cán bộ thanh tra. Xây dựng quy tắc đạo đức nghề nghiệp, cơ chế giám sát nội bộ để phòng ngừa hiện tượng tha hóa, tiêu cực trong chính đội ngũ thanh tra. Áp dụng chính sách đãi ngộ hợp lý, tạo môi trường làm việc thuận lợi nhằm giữ chân cán bộ thanh tra có năng lực, tâm huyết.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Đẩy mạnh số hóa quy trình thanh tra, từ giai đoạn thu thập, lưu trữ, xử lý thông tin đến lập báo cáo. Sử dụng các công cụ, phần mềm phân tích dữ liệu lớn (Big Data) giúp nhận diện nhanh chóng những dấu hiệu bất thường, dấu hiệu vi phạm. Phối hợp chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước nhằm tạo điều kiện cho quá trình thanh tra được thực hiện thông suốt, minh bạch.
Để hiệu quả thanh tra được nâng cao, cơ quan thanh tra thường phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác như kiểm toán, công an, viện kiểm sát, tòa án… Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên giữa cơ quan thanh tra, kiểm toán, công an, viện kiểm sát, tòa án… Định kỳ tổ chức các hội nghị, hội thảo để chia sẻ kinh nghiệm và thảo luận về các phương pháp, công nghệ thanh tra mới. Thiết lập quy trình rõ ràng khi chuyển hồ sơ có dấu hiệu hình sự, tránh hiện tượng chồng chéo hoặc bỏ sót… Trong đó, vai trò của Kiểm toán Nhà nước cũng rất quan trọng, giúp xác định chính xác mức độ thất thoát tài chính, thiệt hại kinh tế do tham nhũng hoặc lãng phí gây ra. Sự phối hợp đa chiều không chỉ nhanh chóng đưa ra biện pháp xử lý vi phạm, mà còn là nền tảng quan trọng giúp thúc đẩy minh bạch, liêm chính trong bộ máy hành chính.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, nêu cao tinh thần thượng tôn pháp luật trong các cơ quan, đơn vị và cộng đồng. Khuyến khích người dân, tổ chức, doanh nghiệp tham gia giám sát, tố cáo những hành vi vi phạm. Vinh danh, khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong phát hiện, tố giác, phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí…. Chỉ khi nhận thức chung về tầm quan trọng của việc phòng, chống tham nhũng và lãng phí được nâng cao, và những cơ chế giám sát, thanh tra được triển khai một cách minh bạch, chặt chẽ, thì chúng ta mới có thể xây dựng một nền hành chính công trong sạch, vững mạnh, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước, vì lợi ích của toàn xã hội.
Như vậy, để công tác thanh tra thực sự phát huy vai trò của mình, chúng ta còn nhiều việc phải làm: từ hoàn thiện thể chế, tăng cường năng lực và đạo đức của đội ngũ cán bộ, đến đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và phối hợp liên ngành. Quan trọng hơn, công tác phòng, chống tham nhũng và lãng phí đòi hỏi sự vào cuộc quyết tâm, đồng bộ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội để đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí, góp phần xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh.
