Lễ hội Gầu Tào, một nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Mông, từ lâu đã trở thành một hiện tượng thu hút sự quan tâm của du khách thập phương. Diễn ra vào những ngày đầu xuân, lễ hội không chỉ là dịp để cầu mong một năm mới an lành, mùa màng bội thu mà còn là dịp để cộng đồng người Mông thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của mình.
Lễ hội Gầu Tào thể hiện mong ước, khát vọng của người Mông về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Ảnh: tuyenquang.dcs.vn
Theo truyền thuyết của người Mông, lễ hội Gầu Tào bắt nguồn từ câu chuyện về một vị thần đã giúp đỡ người dân vượt qua những khó khăn, mang lại cuộc sống ấm no. Để tỏ lòng biết ơn, người dân đã tổ chức lễ hội này hàng năm. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thần linh cũng đóng vai trò quan trọng trong lễ hội Gầu Tào. Người Mông tin rằng, thông qua các nghi lễ cúng bái, họ sẽ được thần linh phù hộ, ban cho sức khỏe, may mắn và mùa màng bội thu.
Lễ hội Gầu Tào không chỉ là một dịp để cầu mong những điều tốt đẹp mà còn là một chuỗi các hoạt động văn hóa đặc sắc, mang đậm bản sắc dân tộc Mông. Phần lễ của Lễ hội Gầu Tào là phần quan trọng nhất, thể hiện lòng thành kính và biết ơn của người Mông đối với các vị thần linh và trời đất. Các nghi thức được thực hiện bài bản và trang trọng, dưới sự chủ trì của thầy cúng (thường là người có uy tín trong cộng đồng).
Địa điểm cúng thường là một bãi đất bằng phẳng, sạch sẽ, được chọn trước đó. Nơi này thường được dựng một cây nêu (cột trụ bằng tre hoặc gỗ) cao, tượng trưng cho sự kết nối giữa trời và đất, là nơi giao tiếp giữa con người và thần linh. Cây nêu được trang trí bằng giấy màu, vải, và các vật phẩm tượng trưng khác. Lễ vật cúng tế thường bao gồm gà trống (thường là gà trống trắng) tượng trưng cho sự tinh khiết, sức mạnh và sự kết nối giữa con người với thế giới tâm linh. Tiếng gáy của gà trống được coi là xua đuổi tà ma và mang lại may mắn; lợn (thường là lợn đen) tượng trưng cho sự sung túc, no đủ và thịnh vượng, tùy theo quy mô của lễ hội và điều kiện của từng gia đình hoặc cộng đồng, thực phẩm thường cúng gạo, ngô, bánh dày, rượu ngô, rau quả tươi, tượng trưng cho sự gắn kết cộng đồng và lòng thành kính đối với thần linh. Ngoài ra, đồ lễ còn có giấy tiền vàng mã, hương, nến, vải màu.
Nghệ nhân thực hiện nghi lễ cúng tại Lễ hội Gầu Tào. Ảnh: baoyenbai.com
Khi nghi lễ bắt đầu, thầy cúng mặc trang phục truyền thống, thường là áo dài màu chàm hoặc đen, đầu đội khăn. Không gian trở nên linh thiêng với tiếng trống, tiếng chiêng vang vọng, hòa cùng tiếng khèn du dương. Thầy cúng thắp hương, nến, khấn vái mời các vị thần linh, tổ tiên về chứng giám và thụ hưởng lễ vật.
Thầy cúng bắt đầu đọc bài cúng bằng tiếng Mông, với những lời cầu khẩn tha thiết. Nội dung bài cúng thường ca ngợi công đức của các vị thần linh, cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn, mọi người trong bản làng được khỏe mạnh, bình an và hạnh phúc. Giọng thầy cúng trầm bổng, lúc thì trang nghiêm, lúc thì tha thiết, truyền tải những ước vọng của cả cộng đồng.
Trong quá trình cúng, thầy cúng thực hiện các động tác cúng tế theo nghi thức truyền thống, như vẩy rượu, tung gạo, dâng lễ vật. Mọi người tham dự nghi lễ đứng xung quanh, thành kính chắp tay cầu nguyện. Không khí trang nghiêm bao trùm cả không gian lễ hội. Sau khi thầy cúng hoàn thành bài cúng, mọi người cùng nhau cúi đầu tạ ơn thần linh. Lễ vật sau đó sẽ được chia sẻ cho mọi người cùng thụ lộc, thể hiện sự gắn kết và chia sẻ trong cộng đồng. Nghi lễ cúng tế dưới chân cây nêu không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là một hoạt động văn hóa quan trọng, thể hiện bản sắc và truyền thống của người Mông trong lễ hội Gầu Tào.
Bên cạnh lễ cúng thần linh, người Mông còn tiến hành một số nghi thức như lễ cúng gia súc, thường được thực hiện riêng cho từng gia đình, với mục đích cầu mong cho gia súc khỏe mạnh, sinh sôi nảy nở; Lễ cúng thổ địa để tạ ơn thổ địa đã che chở cho bản làng và cầu mong sự bình an trong năm mới; Lễ cầu mưa thường được tổ chức vào những năm hạn hán, nhằm cầu mong thần linh ban cho mưa thuận gió hòa để mùa màng tươi tốt; Lễ cầu sức khỏe cầu xin thần linh ban sức khỏe cho mọi người trong bản làng, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ; Lễ tạ ơn để cảm ơn thần linh đã phù hộ trong suốt một năm qua, thường tiến hành sau khi lễ hội kết thúc. Ngoài ra còn tùy theo từng vùng miền, có thể có thêm các nghi thức khác như cúng tổ tiên, cúng các vị thần bảo hộ của từng dòng họ.
Sau nghi thức dựng cây nêu, đến phần hội, các chàng trai, cô gái, người già, trẻ nhỏ bản Mông cùng nắm tay nhau múa vòng theo nhịp khèn. Ảnh: dantocmiennui.vn
Phần hội sôi động với nhiều trò chơi dân gian như kéo co, đánh còn, nhảy sạp, đua ngựa. Các trò chơi bên cạnh việc giúp rèn luyện sức khỏe, sự khéo léo, còn thể hiện tinh thần đoàn kết, ước vọng hạnh phúc của cộng đồng. Đua ngựa là một trong những trò chơi được yêu thích nhất trong lễ hội Gầu Tào. Ngựa không chỉ là phương tiện đi lại mà còn là con vật linh thiêng, biểu tượng của sức mạnh và sự giàu có của người Mông. Các cuộc đua ngựa thường diễn ra trong không khí sôi động, thu hút sự cổ vũ nhiệt tình của người dân.
Lễ hội Gầu Tào mang đậm dấu ấn tín ngưỡng của người Mông. Việc tổ chức lễ hội nhằm mục đích cầu mong thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, gia súc khỏe mạnh, con người bình an. Đồng thời, lễ hội cũng là dịp để cầu bình an cho bản làng, cầu sức khỏe cho người già, trẻ nhỏ. Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, lễ hội Gầu Tào còn có ý nghĩa xã hội sâu sắc. Đây là dịp để cộng đồng người Mông sum họp, giao lưu, tăng cường tình đoàn kết. Qua lễ hội, các thế hệ truyền lại cho nhau những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc. Đồng thời, lễ hội cũng là cơ hội để giới thiệu văn hóa Mông đến với du khách, góp phần phát triển du lịch địa phương.
Lễ hội Gầu Tào không chỉ đơn thuần là một lễ hội truyền thống mà còn là một biểu hiện sinh động của văn hóa người Mông. Qua lễ hội, chúng ta có thể cảm nhận được sự gắn bó sâu sắc giữa con người với thiên nhiên, với cộng đồng. Lễ hội Gầu Tào không chỉ là một di sản văn hóa quý báu mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai muốn tìm hiểu về văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam.
