Nghị quyết 138/NQ-CP: Kế hoạch hành động của Chính phủ về phát triển kinh tế tư nhân

Hỏi: Xin cho biết những nội dung cơ bản trong Kế hoạch hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Trả lời:

Ảnh minh họa. Nguồn: Báo Chính phủ

Để thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị, tạo động lực mới, đổi mới tư duy để kinh tế tư nhân trở thành “động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế, ngày 16/5/2025 Chính phủ ban hành Nghị quyết 138/NQ-CP về  Kế hoạch hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. So với các chính sách trước đây, Kế hoạch hành động của chính phủ có nhiều điểm mới, đột phá.

Thứ nhất, về thể chế, pháp lý, Chính phủ yêu cầu đẩy mạnh cải cách, hoàn thiện, nâng cao chất lượng thể chế, chính sách, bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân

Cải cách hệ thống chính sách – pháp luật đồng bộ, minh bạch để bảo đảm môi trường kinh doanh bình đẳng giữa kinh tế tư nhân và các thành phần kinh tế khác. Các cơ quan nhà nước phải đổi mới tư duy quản lý – coi doanh nghiệp là đối tượng “phục vụ” thay vì “kiểm soát”, nghiêm cấm cơ chế “xin – cho” hay bảo hộ cục bộ. Chính sách được xây dựng theo cơ chế thị trường, không phân biệt đối xử về quyền tiếp cận đất đai, vốn, công nghệ, nhân lực giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp FDI. Rà soát, bãi bỏ triệt để các điều kiện kinh doanh bất hợp lý, quy định chồng chéo. Ứng dụng mạnh mẽ chuyển đổi số trong thủ tục hành chính, cắt giảm tối đa thời gian giải quyết giấy phép. Các doanh nghiệp tư nhân cũng được bảo đảm quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền thực thi hợp đồng. Nhà nước chỉ đạo thu hồi kịp thời nợ đọng của doanh nghiệp và chấm dứt tình trạng chiếm dụng vốn.

Tuân thủ nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự; giữa pháp nhân và cá nhân trong xử lý vi phạm. Bộ Công an rà soát, sửa đổi Bộ luật hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, phối hợp chặt chẽ với hệ thống tòa án, viện kiểm sát các cấp, chỉ đạo, quán triệt trong quá trình điều tra, xử lý các sai phạm đảm bảo nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự; giữa pháp nhân và cá nhân trong xử lý vi phạm

So với các chính sách trước đây chỉ quy định chung về cải cách cơ chế, Nghị quyết 138 đưa ra điểm đột phá như cấm tuyệt đối “xin-cho”, yêu cầu số hóa mọi thủ tục và kiểm soát chặt chẽ việc kiểm tra – giám sát (không quá 1 lần/năm đối với mỗi doanh nghiệp). Các cam kết này rõ ràng và thực tiễn hơn hẳn chính sách trước 2025.

Thứ hai, về tiếp cận nguồn lực, Chính phủ yêu cầu tạo thuận lợi cho kinh tế tư nhân tiếp cận các nguồn lực về đất đai, vốn, nhân lực chất lượng cao.

Tháo gỡ “nút thắt” về nguồn lực cho doanh nghiệp tư nhân. Về đất đai, Nhà nước sẽ ưu tiên quỹ đất ở khu công nghiệp, cụm công nghiệp và vườn ươm công nghệ cho doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp khởi nghiệp thuê với giá ưu đãi, đồng thời có cơ chế ổn định, kiểm soát giá đất sản xuất kinh doanh. Ví dụ, các địa phương phải dành tối thiểu 20 ha (hoặc 5% tổng diện tích) quỹ đất hạ tầng cho đối tượng này, kèm theo hỗ trợ một phần chi phí tiền thuê đất. Các tỉnh thành cũng được yêu cầu công khai quy hoạch đất đai, phối hợp hỗ trợ giải phóng mặt bằng và ứng dụng dịch vụ công trực tuyến để rút ngắn ít nhất 30% thời gian các thủ tục đất đai cho doanh nghiệp.

Về vốn tín dụng, Ngân hàng Nhà nước sẽ mở rộng tín dụng cho thuê tài chính (kể cả cho thuê máy móc, tài sản vô hình) và chỉ đạo các ngân hàng thương mại ưu tiên cho vay doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là SMEs, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ và khởi nghiệp sáng tạo. Các dự án chuyển đổi xanh, dự án áp dụng tiêu chuẩn ESG cũng được khuyến khích bằng lãi suất ưu đãi. Cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa hệ thống ngân hàng, thuế và cơ quan quản lý khác được tăng cường để tạo thuận lợi vay vốn cho doanh nghiệp nhỏ, cá thể.

Về nhân lực chất lượng cao, Bộ Giáo dục – Đào tạo bổ sung cơ chế khen thưởng tốt nghiệp có sự tham gia của doanh nghiệp và tăng cường dạy kỹ năng sáng tạo, STEM, ngoại ngữ, số hóa trong chương trình giáo dục. Các trường nghề, trường đại học khuyến khích hợp tác quốc tế, đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực của khu vực kinh tế tư nhân.

So với các chính sách trước đây, Nghị quyết 138/CP đưa ra quy định cụ thể, định lượng (20 ha, 5% diện tích, giảm 30% thời gian) cho việc tạo quỹ đất và đơn giản hóa thủ tục. Các ưu đãi về cho vay xanh, sử dụng dữ liệu thanh toán chưa từng được quy định trước 2025.

Thứ ba, về cải cách hành chính, Chính phủ yêu cầu tập trung đẩy mạnh cải cách hành chính để giảm chi phí cho doanh nghiệp tư nhân.

Toàn bộ hệ thống chính quyền phải thay đổi từ “kiểm soát” sang “đồng hành”, coi doanh nghiệp là đối tượng phục vụ. Mọi hành vi lạm dụng quyết định hành chính, xin-cho, bảo hộ cục bộ phải được xóa bỏ triệt để. Thủ tục hành chính được số hóa toàn diện, giúp rút ngắn thời gian cấp phép và chi phí tuân thủ (áp dụng cho các lĩnh vực đầu tư, xây dựng, thuế, hải quan, bảo hiểm, v.v.). Chính phủ yêu cầu nghiêm ngặt về “thông nhất chính sách” giữa các bộ, ngành và giữa trung ương với địa phương, tránh tình trạng quy định trái chiều, chồng chéo. Công tác kiểm tra được tinh giản: chỉ cho kiểm tra tối đa một lần mỗi năm đối với mỗi doanh nghiệp (trừ trường hợp đột xuất có dấu hiệu vi phạm).

So với các chỉ thị hành chính trước đây, Nghị quyết số 138 lần đầu quy định chặt chẽ giới hạn kiểm tra một lần/năm và yêu cầu áp dụng công nghệ thông tin triệt để để cắt giảm tối đa các thủ tục (như giảm 30% thời gian thủ tục đất đai). Đây là bước cải cách hành chính sâu rộng hơn nhiều so với khuyến khích chung chung trong các chính sách cũ.

Thứ tư, về hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh, Chính phủ đề ra nhóm giải pháp hỗ trợ thiết thực cho khối doanh nghiệp quy mô nhỏ.

Bộ Tài chính hoàn thiện khung pháp lý cho hộ kinh doanh cá thể, bao gồm mô hình quản trị, tài chính – kế toán đơn giản hóa, đồng thời cung cấp miễn phí nền tảng số, phần mềm kế toán dùng chung và các dịch vụ tư vấn pháp lý, đào tạo quản trị – thuế – nhân sự cho hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Các quy định về thuế, bảo hiểm đối với doanh nghiệp siêu nhỏ cũng sẽ được điều chỉnh theo hướng đơn giản, dễ tuân thủ, khuyến khích hộ kinh doanh chính thức hóa lên doanh nghiệp. Luật Quản lý thuế được sửa để bãi bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh. Bổ sung chính sách cho phép doanh nghiệp nhỏ và vừa được hưởng các nền tảng số miễn phí và hỗ trợ pháp lý – đào tạo như trên.

Mở rộng các chính sách hỗ trợ SMEs gắn với chuỗi giá trị. Sửa đổi Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa để khuyến khích doanh nghiệp nhỏ đạt các chứng chỉ ngành theo yêu cầu xuất khẩu, đầu chuỗi; hỗ trợ các dịch vụ tư vấn – xúc tiến thương mại để kết nối doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp nội địa trong các khu công nghiệp, kinh tế trọng điểm. Bổ sung Chương trình hỗ trợ khởi nghiệp cho đội ngũ cán bộ, kỹ sư chuyển từ doanh nghiệp FDI về nhằm tận dụng kinh nghiệm và mạng lưới quản trị của họ cho chuỗi cung ứng nội địa.

So với các chương trình hỗ trợ SME chủ yếu tập trung vào tín dụng, Nghị quyết số 138 lần đầu đề xuất các công cụ số miễn phí (phần mềm kế toán, nền tảng quản trị) cho hộ kinh doanh và SMEs, cũng như loại bỏ hoàn toàn cơ chế thuế khoán bất cập. Việc kết nối hỗ trợ SMEs vào chuỗi giá trị nội địa – FDI cũng được nhấn mạnh hơn, vượt xa các chính sách cũ.

Thứ năm, về đổi mới sáng tạo và công nghệ, Chính phủ yêu cầu thúc đẩy mạnh mẽ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trong khu vực tư nhân.

Bộ Khoa học – Công nghệ hoàn thiện Luật Khoa học – Đổi mới sáng tạo với quy định mới: doanh nghiệp được trích tối đa 20% thu nhập chịu thuế (thuế thu nhập doanh nghiệp) vào Quỹ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và có thể dùng quỹ này để tự nghiên cứu hoặc đặt hàng nghiên cứu theo cơ chế khoán. Đồng thời, cho phép doanh nghiệp được khấu trừ 200% chi phí thực hiện các hoạt động R&D khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Các chính sách tài chính – thuế mới cũng ưu đãi các start-up sáng tạo: miễn thuế thu nhập (CIT/PIT) cho doanh nghiệp khởi nghiệp, công ty quản lý quỹ đầu tư mạo hiểm và tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp ngay từ thời điểm phát sinh nghĩa vụ thuế. Thuế thu nhập cá nhân được miễn cho thu nhập từ chuyển nhượng cổ phần, vốn góp vào doanh nghiệp khởi nghiệp và giảm thuế cho chuyên gia, nhà khoa học làm việc tại các doanh nghiệp hoặc trung tâm R&D. Nghị quyết bổ sung cơ chế hỗ trợ chi phí để doanh nghiệp tư nhân sử dụng phòng thí nghiệm, thiết bị thử nghiệm, kiểm định công của Nhà nước trong phát triển sản phẩm.

So với các chính sách trước năm 2025, các ưu đãi sâu sắc về thuế cho hoạt động R&D và khởi nghiệp (được khấu trừ 200% chi phí R&D, miễn thuế chuyển nhượng cổ phần khởi nghiệp) là điểm đột phá. Trước đây hiếm có khung pháp lý nào quy định rõ về Quỹ khoa học công nghệ của doanh nghiệp hay miễn giảm thuế cho chuyên gia nghiên cứu.

Thứ sáu, về liên kết chuỗi giá trị, Chính phủ yêu cầu tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và khu vực FDI để tạo thành các chuỗi giá trị khép kín.

Sửa đổi Luật Đầu tư và văn bản hướng dẫn để ưu đãi các doanh nghiệp lớn dẫn dắt chuỗi cung ứng nội địa, cam kết chuyển giao công nghệ, hỗ trợ thử nghiệm sản phẩm và đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chính sách thúc đẩy nội địa hóa được bổ sung, nhằm phát triển liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước, thậm chí áp dụng tỉ lệ nội địa hóa phù hợp theo lộ trình cho các ngành công nghiệp mũi nhọn. Sửa đổi Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa để khuyến khích: hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ đạt chứng nhận chất lượng theo chuẩn xuất khẩu, cung cấp dịch vụ tư vấn – xúc tiến thương mại giúp kết nối doanh nghiệp FDI với DN nội địa tại các khu công nghiệp. Nghị quyết ưu đãi đào tạo lại cán bộ, kỹ sư từ các doanh nghiệp FDI trở về để họ tham gia vào chuỗi cung ứng nội địa. Khuyến khích các doanh nghiệp lớn hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ trong chuỗi (như chi phí đào tạo được khấu trừ thuế).

Việc quy định cụ thể ưu đãi doanh nghiệp lớn dẫn dắt chuỗi giá trị và cam kết chuyển giao công nghệ là nét mới so với chính sách cũ, góp phần đẩy mạnh liên kết giữa kinh tế tư nhân với doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước. Chính sách “đặt hàng” khuyến khích doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi cung ứng nội địa và cam kết nội địa hóa ngay từ giai đoạn phê duyệt dự án FDI là khác biệt so với khuyến khích chung trong các nghị quyết trước.

Thứ bảy, về hình thành doanh nghiệp lớn, tập đoàn tư nhân, Chính phủ đặt mục tiêu nhanh chóng hình thành các doanh nghiệp tư nhân vừa và lớn, tập đoàn kinh tế có tầm cỡ khu vực và toàn cầu.

 Về pháp lý, Luật Đấu thầu được sửa đổi để cho phép đặt hàng, chỉ định thầu hoặc áp dụng ưu đãi đặc biệt nhằm khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân tham gia cùng nhà nước trong các dự án, nhiệm vụ chiến lược, hạ tầng quan trọng (ví dụ cao tốc, đường sắt đô thị, hạ tầng năng lượng – số, giao thông xanh, công nghiệp quốc phòng…). Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP) cũng được đa dạng hóa phương thức, tạo khung cho nhiều mô hình hợp tác nhà nước – tư nhân (PPP) trong cả lĩnh vực kinh tế và xã hội.

Chính phủ xây dựng các chương trình đột phá để thúc đẩy quy mô: Chương trình phát triển 1.000 doanh nghiệp tiêu biểu, tiên phong về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số – xanh và công nghiệp hỗ trợ. Bộ Công Thương xây dựng Chương trình “Go Global” hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân Việt Nam mở rộng sang thị trường quốc tế thông qua các giải pháp về thị trường, thương hiệu, logistics, bảo hiểm, pháp lý, M&A, kết nối với tập đoàn đa quốc gia.

Ngoài việc tiếp tục thúc đẩy PPP như chính sách cũ, Nghị quyết số 138 lần đầu quy định cụ thể cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp tư nhân trong đấu thầu dự án chiến lược và mở rộng mô hình PPP đa dạng. Việc hình thành chương trình 1.000 doanh nghiệp công nghệ hàng đầu và chương trình “Go Global” hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân vươn ra thế giới là định hướng mới, chưa có trong các chính sách trước đây.