Không gian mạng mở ra cơ hội lan tỏa văn hóa dân tộc rộng khắp, nhưng cũng trở thành nơi các giá trị truyền thống bị bóp méo, xuyên tạc dưới nhiều hình thức tinh vi. Lợi dụng danh nghĩa “phản biện xã hội”, không ít luận điệu đã cố tình hạ thấp, phủ nhận văn hóa Việt, gieo rắc hoài nghi trong cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Trước thực trạng đó, nhận diện và phản bác kịp thời các chiêu trò xuyên tạc trên môi trường số không chỉ là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ bản sắc dân tộc, mà còn là một phần quan trọng trong công cuộc giữ gìn nền tảng tư tưởng và sức mạnh tinh thần của đất nước.
Những giá trị văn hóa truyền thống là nguồn lực to lớn cần được củng cố trên môi trường không gian mạng. Ảnh minh họa.
Hệ lụy từ những luận điệu xuyên tạc giá trị văn hóa truyền thống trên không gian mạng
Trong dòng chảy thông tin khổng lồ trên không gian mạng hiện nay, văn hóa truyền thống đang trở thành một “mảnh đất màu mỡ” để nhiều đối tượng khai thác, bóp méo và xuyên tạc. Các luận điệu sai trái không còn bộc lộ một cách thô thiển, mà ngày càng tinh vi, được ngụy trang dưới lớp vỏ học thuật, nghệ thuật hay tự do biểu đạt. Chúng len lỏi vào đời sống mạng xã hội qua những bài viết mang tính “phê phán lễ hội phản cảm”, video “phân tích nghi thức cổ hủ”, podcast “thảo luận văn hóa ứng xử thời hiện đại”… tưởng như khách quan, trung lập nhưng lại gieo rắc dần tâm lý hoài nghi, phản kháng đối với các giá trị truyền thống.
Một trong những thủ đoạn phổ biến là việc xuyên tạc, làm sai lệch các biểu tượng văn hóa và sự kiện lịch sử. Các nghi lễ dân gian, lễ hội truyền thống, thậm chí cả những danh nhân – di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc – bị “diễn giải lại” theo chiều hướng tiêu cực, phiến diện. Thay vì tôn vinh chiều sâu văn hóa, các nội dung này chủ ý khuấy động thị hiếu bằng cách lồng ghép yếu tố bạo lực, mê tín hoặc lợi dụng vài hiện tượng cá biệt để quy kết cả một nền văn hóa là lạc hậu, cần thay thế. Từ đó, chúng thúc đẩy tư tưởng bài bác truyền thống, thậm chí kêu gọi “xóa bỏ” những gì được coi là cũ kỹ, phi thời đại.
Nguy hiểm hơn, nhiều nội dung trên mạng xã hội cố tình đánh đồng các giá trị truyền thống với tư tưởng bảo thủ, gia trưởng, áp đặt. Những khái niệm như “đạo hiếu”, “tôn ti trật tự”, “tam tòng tứ đức” bị bóp méo thành biểu hiện của sự bất bình đẳng, cổ hủ. Nhân danh hiện đại và tự do cá nhân, một số trào lưu mạng khuyến khích giới trẻ đoạn tuyệt với lễ nghi, nếp sống cũ, thậm chí phủ nhận vai trò của gia đình – vốn là tế bào nền tảng của xã hội. Các luận điểm như “bỏ Tết cổ truyền để hội nhập”, “đừng dạy con chữ hiếu trong thời đại mới”, “thờ cúng tổ tiên là mê tín”... đang được truyền bá công khai, với hàng trăm nghìn lượt chia sẻ, bình luận.
Không dừng lại ở việc xuyên tạc, các đối tượng còn cố tình lợi dụng những hiện tượng văn hóa lệch chuẩn để tạo thành “bức tranh méo mó” về toàn bộ truyền thống. Một vài vụ việc tổ chức lễ hội phản cảm, những cá nhân trục lợi tâm linh, hay tình trạng thương mại hóa giá trị di sản… được khai thác triệt để nhằm quy kết bản chất của nền văn hóa là giả tạo, hình thức. Việc phê phán trở thành cái cớ để phủ nhận. Và trong làn sóng đó, không ít người – đặc biệt là giới trẻ – bị cuốn theo tâm lý cực đoan, hoặc quay lưng lại với truyền thống, hoặc coi thường những giá trị thiêng liêng đã từng giữ gìn hồn cốt dân tộc qua bao thế hệ.
Đáng lo ngại, những luận điệu ấy không chỉ xuất phát từ các thế lực thù địch mà còn được tiếp tay bởi một bộ phận cá nhân bất mãn, cơ hội chính trị, và cả những người nổi tiếng có ảnh hưởng trên mạng xã hội nhưng thiếu kiến thức nền tảng về văn hóa – lịch sử dân tộc. Trong khi đó, không ít người sử dụng mạng – nhất là thanh thiếu niên – lại thiếu kỹ năng phản biện, dễ bị chi phối bởi nội dung giật gân, thuyết phục về mặt hình thức nhưng lệch lạc về nội dung. Sự tiếp nhận thụ động và lan truyền thiếu kiểm chứng khiến nhiều thông tin sai lệch ngày càng phổ biến, góp phần hình thành nhận thức sai lệch ngay trong chính cộng đồng.
Tác hại của những luận điệu xuyên tạc này không dừng ở phạm vi thông tin. Chúng từng bước bào mòn nền tảng tinh thần của dân tộc, làm phai nhạt bản sắc văn hóa, đặc biệt trong tâm thức giới trẻ. Khi những giá trị cốt lõi như đạo hiếu, tinh thần cộng đồng, lòng yêu nước, kính trên nhường dưới… bị nghi ngờ, bị chế giễu, thì khoảng trống giá trị sẽ nhanh chóng bị lấp đầy bằng những xu hướng tiêu dùng văn hóa lai căng, dễ dãi, thậm chí độc hại.
Xa hơn, việc để các luận điệu sai trái chiếm lĩnh không gian mạng còn gây rối loạn nhận thức xã hội, làm nảy sinh mâu thuẫn thế hệ, chia rẽ cộng đồng, xói mòn niềm tin vào các thiết chế văn hóa – giáo dục. Hình ảnh quốc gia vì thế cũng bị ảnh hưởng khi những biểu tượng, thực hành văn hóa bị xuyên tạc và lan truyền ra bên ngoài theo cách không kiểm soát. Không thể xem nhẹ tác động của những sản phẩm "văn hóa phản văn hóa" trên mạng tới uy tín quốc gia trong mắt bạn bè quốc tế.
Đặc biệt, trong bối cảnh Đảng và Nhà nước ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu và động lực phát triển bền vững đất nước, thì việc bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là vấn đề học thuật hay đạo đức, mà còn mang ý nghĩa chính trị sâu sắc. Những luận điệu phủ nhận truyền thống, dù dưới vỏ bọc nào, cũng đều là một phần trong chiến lược "diễn biến hòa bình" trên mặt trận tư tưởng. Nếu không kịp thời nhận diện và phản bác, chúng sẽ dần làm lung lay nền móng của khối đại đoàn kết toàn dân, ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định và phát triển của quốc gia.
Thế hệ trẻ cần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống trên không gian mạng. Ảnh minh họa bởi AI.
Phản bác và đấu tranh trên không gian mạng
Trước sự len lỏi ngày càng tinh vi của các luận điệu xuyên tạc giá trị văn hóa truyền thống, việc phản bác không thể dừng lại ở những phản ứng mang tính tình huống, cá biệt. Cần một chiến lược chủ động, bài bản và liên tục, trong đó mỗi cá nhân, tổ chức, đặc biệt là các cơ quan báo chí, truyền thông, lực lượng làm công tác tư tưởng, văn hóa – giữ vai trò như “người gác cổng” trên mặt trận tinh thần – phải được đặt vào trạng thái sẵn sàng và dẫn dắt.
Phản bác không chỉ là việc “bắt bẻ” từng nội dung sai lệch, mà quan trọng hơn là phải khơi dậy trong cộng đồng, nhất là thế hệ trẻ, một “kháng thể” văn hóa đủ mạnh để tự sàng lọc và miễn nhiễm với thông tin độc hại. Muốn vậy, việc nâng cao khả năng đề kháng văn hóa trong môi trường số cần được triển khai bằng nhiều hình thức sáng tạo, hiện đại. Giáo dục truyền thống không thể chỉ dừng lại ở sách giáo khoa hay khẩu hiệu. Những video ngắn, infographic sinh động, nền tảng số tương tác cao... cần được đầu tư bài bản để lan tỏa giá trị tích cực, làm “mềm hóa” nội dung cứng, khiến người tiếp nhận cảm thấy gần gũi, hấp dẫn chứ không bị áp đặt một chiều.
Cùng với đó, cần khuyến khích người trẻ chủ động trở thành người kể lại câu chuyện văn hóa bằng ngôn ngữ của chính thế hệ mình. Chỉ khi giới trẻ tham gia kiến tạo nội dung tích cực, họ mới không bị cuốn theo những trào lưu sai lệch. Đó có thể là các tài khoản TikTok tái hiện nghi lễ truyền thống một cách hài hước mà vẫn đúng mực, những vlog khám phá di tích văn hóa bằng góc nhìn trẻ trung, hay podcast thảo luận nghiêm túc về giá trị gia đình trong đời sống hiện đại. Khi giá trị văn hóa được thể hiện bằng ngôn ngữ của cộng đồng mạng, chúng sẽ tự nhiên len lỏi và tạo sức sống lâu bền hơn bất kỳ hình thức cưỡng ép nào.
Bên cạnh nỗ lực từ người dùng, báo chí – truyền thông cần đóng vai trò chủ công trong việc vạch trần và bóc tách các luận điệu sai trái. Thay vì chỉ đưa tin phản ánh, các cơ quan báo chí cần đầu tư nhiều hơn vào các tuyến bài phân tích, đối thoại, phỏng vấn chuyên gia, phản biện khoa học – văn hóa – lịch sử để “giải độc thông tin” cho công chúng. Việc đưa ra các ví dụ cụ thể, lập luận thuyết phục, đồng thời giữ được giọng điệu bình tĩnh, khách quan sẽ giúp báo chí không chỉ là người đưa tin mà còn là “người hướng dẫn tư tưởng” trong kỷ nguyên số.
Không thể thiếu trong quá trình này là sự tham gia mạnh mẽ và linh hoạt của các lực lượng đấu tranh phản bác trên không gian mạng – từ cán bộ tuyên giáo, nhà nghiên cứu, trí thức trẻ cho đến những người có ảnh hưởng trong cộng đồng. Sự gắn kết giữa lực lượng chính thống và người dùng xã hội sẽ tạo ra một thế trận đồng bộ, đa tầng, đủ mạnh để đẩy lùi những thông tin sai lệch. Mỗi lượt bình luận đúng hướng, mỗi chia sẻ có chọn lọc, mỗi bài viết chất lượng đều góp phần hình thành một không gian mạng lành mạnh, nơi giá trị văn hóa dân tộc không bị hoài nghi mà được khơi sáng và lan tỏa.
Song song với phản bác trực tiếp, việc xây dựng và lan tỏa “văn hóa số tích cực” cũng là một chiều kích quan trọng trong cuộc đấu tranh này. Văn hóa truyền thống không thể đứng ngoài cuộc chơi của công nghệ, mà phải hòa vào dòng chảy của thời đại, với tinh thần tiếp biến – không hòa tan. Cần hình thành một hệ sinh thái nội dung số đậm đà bản sắc, nơi các giá trị văn hóa Việt hiện diện sinh động, phong phú và hấp dẫn. Điều đó đòi hỏi sự chung tay từ nhiều phía: nhà nước cần có cơ chế khuyến khích – hỗ trợ; doanh nghiệp công nghệ cần góp phần phát triển nền tảng tích cực; còn người dân – đặc biệt là người trẻ – cần trở thành chủ thể sáng tạo và lan tỏa.
Bảo vệ giá trị văn hóa trên không gian mạng không có nghĩa là giữ khư khư những gì đã cũ, mà là làm mới tinh thần truyền thống bằng hình thức hiện đại, để văn hóa dân tộc tiếp tục sống, tiếp tục lớn lên trong trái tim mỗi người Việt, kể cả khi họ đang lướt mạng, xem video hay bình luận trên các nền tảng xã hội. Chừng nào chúng ta còn chủ động chiếm lĩnh không gian số bằng nội dung lành mạnh, chừng đó những luận điệu sai trái, xuyên tạc mới không còn “đất diễn”.
Trong kỷ nguyên số, văn hóa truyền thống không thể “ẩn mình” mà phải chủ động bước ra không gian mạng, vừa để lan tỏa giá trị tích cực, vừa để tự bảo vệ trước những luận điệu sai trái, xuyên tạc. Đấu tranh trên mặt trận văn hóa chưa bao giờ là dễ dàng, nhất là khi đối phương sử dụng chính công nghệ để gieo rắc hoài nghi, chia rẽ niềm tin. Bởi vậy, mỗi người dân – nhất là người trẻ – cần trở thành “người tiêu dùng thông minh”, đồng thời là người sáng tạo nội dung có trách nhiệm. Giữ gìn và phát huy văn hóa dân tộc không chỉ là nhiệm vụ của quá khứ, mà còn là sứ mệnh của hiện tại – vì một tương lai số có bản sắc, có cội nguồn và có sức đề kháng văn hóa bền vững.
