Thứ nhất, hợp tác xã là trung tâm trong tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị.
Vai trò trung tâm trong tổ chức sản xuất nông nghiệp theo chuỗi giá trị của các hợp tác xã tỉnh Ninh Bình thể hiện rõ qua việc điều phối toàn bộ quá trình từ giống - sản xuất - thu hoạch - chế biến - tiêu thụ, đặc biệt là các chuỗi dược liệu, chuỗi các sản phẩm từ tôm cá, mật ong, thịt dê, rau củ quả an toàn... Các chuỗi giá trị triển khai theo nhiều hình thức liên kết khác nhau như liên kết tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ đầu ra, liên kết góp vốn đầu tư sản xuất,... Đây là những hình thức liên kết chặt chẽ, có sự chia sẻ lợi ích và rủi ro giữa doanh nghiệp và người nông dân. Hợp tác xã nông nghiệp Liên Dương (huyện Yên Mô) là một hình mẫu nổi bật trong thực hiện liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị và đã được vinh danh “Ngôi sao Hợp tác xã” năm 2024. Hợp tác xã nông nghiệp Liên Dương đã xây dựng thành công chuỗi sản xuất và bao tiêu đa dạng các sản phẩm nông nghiệp giá trị cao như ớt xuất khẩu, lúa giống và cây vụ đông. Đơn vị đã liên kết với Công ty Ớt Việt Nam trồng 10 ha ớt xuất khẩu, năng suất đạt 21,6 tấn/ha, thu nhập bình quân đạt 129,6 triệu đồng/ha, tăng trên 100 triệu đồng/ha so với trồng lúa; liên kết với Công ty Á Châu trồng 10 ha ngô ngọt cho giá trị thu hoạch 60 triệu đồng/ha; liên kết với Công ty Hương Quê (Hải Dương) trồng 20 ha khoai tây phục vụ chế biến xuất khẩu1… Liên kết theo chuỗi giá trị đã nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của hợp tác xã, đóng góp tích cực vào công cuộc giảm nghèo tại địa phương.
Các hợp tác xã tỉnh Ninh Bình còn là đơn vị chủ lực trong phát triển sản phẩm OCOP. Tính đến tháng 12/2024, toàn tỉnh có 527 hợp tác xã, trong đó 52 hợp tác xã sản xuất theo chuỗi giá trị (chiếm 10%) đều có các sản phẩm đạt OCOP 3 sao trở lên, gồm 75/107 sản phẩm OCOP của tỉnh (chiếm 70%)2. Những kết quả này cho thấy, hợp tác xã không chỉ là mắt xích sản xuất mà còn là hạt nhân điều phối và tích hợp chuỗi giá trị, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và bền vững cho tỉnh Ninh Bình.
Thứ hai, hợp tác xã thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại và chuyển đổi số trong phát triển kinh tế nông nghiệp.
Một trong những yêu cầu cốt lõi của nông nghiệp bền vững là áp dụng tiến bộ kỹ thuật và công nghệ số vào sản xuất. Hòa nhịp cùng công cuộc chuyển đổi số quốc gia, nhiều hợp tác xã đã triển khai, thực hiện chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới, tiên tiến vào sản xuất, kinh doanh, tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao. Nhiều mô hình hợp tác xã đã thành công trong kết hợp công nghệ với truyền thông số để quảng bá sản phẩm. Ví dụ: Hợp tác xã Hùng Ba Lăm (huyện Kim Sơn) là một điển hình trong việc ứng dụng hiệu quả nền tảng TikTok để giới thiệu các sản phẩm nông sản đặc trưng như cơm cháy, thịt dê núi Ninh Bình thông qua video ngắn hấp dẫn, từ đó tiếp cận nhóm khách hàng trẻ và gia tăng doanh số với chi phí marketing thấp. Hợp tác xã Dược liệu Đông Sơn (thành phố Tam Điệp) đã được Sở Khoa học và Công nghệ hỗ trợ xây dựng tem truy xuất nguồn gốc; toàn bộ quy trình sản xuất đã được số hóa trên phần mềm chuyên dụng. Sản phẩm tinh dầu tràm của Hợp tác xã không chỉ được công nhận OCOP 4 sao mà còn lọt Top 100 sản phẩm hợp tác xã tiêu biểu toàn quốc (Giải thưởng Mai An Tiêm năm 2024). Chuyển đổi số đang trở thành đòn bẩy quan trọng giúp các hợp tác xã nâng cao năng lực cạnh tranh, xây dựng thương hiệu và tạo sinh kế bền vững cho người dân, qua đó góp phần thúc đẩy nông nghiệp bền vững.
Ảnh: Sản phẩm tranh lá bồ đề của Hợp tác xã Sinh dược (huyện Gia Viễn) và sản phẩm tinh dầu tràm của Hợp tác xã Dược liệu Đông Sơn (TP. Tam Điệp) được trao giải thưởng Mai An Tiêm năm 2024
Nguồn: Liên minh Hợp tác xã Ninh Bình
Thứ ba, hợp tác xã góp phần quan trọng trong bảo vệ môi trường và gìn giữ đa dạng sinh học.
Nhận thức được phát triển nông nghiệp bền vững không chỉ đơn thuần là gia tăng lợi nhuận mà còn bao gồm trách nhiệm với môi trường. Trong quá trình phát triển, các hợp tác xã luôn chú trọng bảo vệ môi trường và gìn giữ đa dạng sinh học thông qua phát triển các mô hình sản xuất thân thiện với thiên nhiên. Nhiều hợp tác xã đã mạnh dạn chuyển đổi sản xuất sang mô hình nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, sử dụng phân bón sinh học, thuốc bảo vệ thực vật nguồn gốc thảo mộc… Tiêu biểu như Hợp tác xã Sinh Dược (huyện Gia Viễn) đã triển khai mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng, không khai phá tự nhiên, dựa vào điều kiện đặc thù của địa phương để phát triển các giống cây bản địa như chè vằng, cà gai leo, cỏ ngọt… Đồng thời, kết hợp sản xuất với du lịch sinh thái, vừa tạo thu nhập cho người dân, vừa bảo tồn được thảm thực vật tự nhiên, thu hút du khách và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Hợp tác xã Đông Sơn (thành phố Tam Điệp) cũng áp dụng sản xuất dược liệu hữu cơ theo hướng tuần hoàn, không xả thải ra môi trường, sản phẩm được chứng nhận OCOP 4 sao và có tem truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng nhận biết được các sản phẩm sạch và thân thiện với môi trường. Tính đến tháng 12/2024, toàn tỉnh có gần 100 hợp tác xã áp dụng mô hình sản xuất an toàn sinh học, trong đó trên 40 hợp tác xã ứng dụng công nghệ tiết kiệm nước, xử lý phụ phẩm làm phân hữu cơ, góp phần giảm phát thải nhà kính3. Những mô hình này không chỉ tạo sinh kế xanh cho người dân mà còn góp phần giữ gìn hệ sinh thái nông nghiệp bền vững, phù hợp với định hướng phát triển nông nghiệp xanh, thông minh và thích ứng biến đổi khí hậu của tỉnh trong giai đoạn tới.
Thứ tư, hợp tác xã góp phần nâng cao đời sống của người dân và ổn định xã hội nông thôn.
Với mô hình sản xuất tập thể gắn với chuỗi giá trị, hợp tác xã không chỉ giúp nông dân tăng thu nhập mà còn tạo việc làm ổn định tại địa phương, hạn chế tình trạng ly nông, ly hương. Trung bình mỗi năm các hợp tác xã tạo việc làm mới cho trên 1.500 lượt thành viên và hàng nghìn lao động nông thôn. Qua đó, góp phần thực hiện có kết quả các tiêu chí trong chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Điển hình như Hợp tác xã Hợp Tiến (huyện Yên Khánh), với 1.161 thành viên tham gia, doanh thu của hợp tác xã đạt từ 5 đến 6 tỷ đồng/năm nhờ sản xuất lúa hàng hóa theo tiêu chuẩn VietGAP và liên kết tiêu thụ với doanh nghiệp4. Bên cạnh đó, nhiều hợp tác xã tại các huyện Yên Mô, Gia Viễn, Tam Điệp đã triển khai mô hình du lịch cộng đồng gắn với nông nghiệp (như trồng dược liệu, rau hữu cơ, trải nghiệm thu hoạch và chế biến sản phẩm), thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm và mang lại doanh thu bổ sung cho người dân. Không chỉ dừng lại ở vấn đề kinh tế, các hợp tác xã còn là nơi tăng cường tinh thần hợp tác, đoàn kết cộng đồng và giữ gìn các giá trị truyền thống nông thôn thông qua các hoạt động văn hóa, hỗ trợ nhau trong sản xuất và đời sống. Qua đó, hợp tác xã trở thành một thiết chế kinh tế - xã hội quan trọng, góp phần thực hiện hiệu quả chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và phát triển bền vững tại tỉnh Ninh Bình.
Với những kết quả đạt được, các hợp tác xã tại tỉnh Ninh Bình đã và đang khẳng định vai trò trung tâm trong phát triển nông nghiệp bền vững, từ tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị đến thúc đẩy chuyển đổi số và bảo vệ môi trường. Những mô hình hợp tác xã năng động, sáng tạo không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn mang lại sinh kế bền vững cho người dân góp phần nâng cao chất lượng sống và giữ gìn văn hóa nông thôn. Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam cần thích ứng với biến đổi khí hậu và tăng cường hội nhập sâu rộng, hợp tác xã chính là lực đẩy quan trọng để hướng đến nền nông nghiệp phát triển bền vững./.
- https://vca.org.vn/htx-nong-nghiep-lien-duong-ngoi-sao-hop-tac-xa-nam-2024-a31678.html.
- https://lmhtxninhbinh.org.vn/hoat-dong-lmhtx-tinh/day-manh-mo-hinh-hop-tac-xa-san-xuat-gan-voi-chuoi-gia-tri-nong-nghiep-o-tinh-ninh-binh-779.html.
- Báo cáo số 10/BC-SNN, ngày 08/01/2025 của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tổng kết công tác năm 2024, kế hoạch công tác năm 2025
- https://vca.org.vn/hop-tac-xa-nong-nghiep-hop-tien-diem-sang-phat-trien-kinh-te-tap-the-a30728.html.
