Trên mảnh đất miền Trung đầy nắng gió, có một thành phố trẻ, năng động, thay da đổi thịt từng ngày với khát vọng mạnh mẽ vươn mình ra biển lớn. Thành phố đó mang tên Đà Nẵng - nơi nổi tiếng với những cây cầu hiện đại, lung linh sắc màu nối nhịp đôi bờ sông Hàn thơ mộng. Thế nhưng, trong dòng chảy lịch sử và văn hóa của mảnh đất này, dẫu giữa ồn ào phố thị đông vui, vẫn còn đó những dấu ấn trầm mặc, cổ kính – tiếng vọng của đá, dư âm huyền bí của lịch sử – như lời nhắn nhủ của thời gian vĩnh viễn không phai mờ – đó là hệ thống bia ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn - Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương được UNESCO công nhận.

Bia ma nhai được khắc trên đá tại danh thắng Ngũ Hành Sơn (Ảnh: Internet)

Bia ma nhai – giá trị độc đáo của lịch sử và văn hóa

Bia ma nhai tại Ngũ Hành Sơn được xem như một “thư viện đá” - gồm 78 tấm bia sống động ghi lại lịch sử dân tộc. Nơi từng nét bút, từng dòng chữ thơ văn, bài ký, sắc phong, câu đối được chạm khắc lên trong các hang động, các vách đá, vách núi như kể lại các câu chuyện của bậc tiền nhân bằng một hình thức nghệ thuật đặc biệt. Ngôn ngữ được dùng chủ yếu bằng chữ Hán, có xen kẽ cả chữ Nôm là dấu tích của một thời kỳ văn hóa – văn chương phát triển rực rỡ trong dòng chảy chính sử và dân gian Việt Nam.

Nếu du khách đến với núi Ngũ Hành Sơn, thăm các hang động Hoa Nghiêm, Huyền Không, Âm Phủ, Tàng Chơn, Vân Thông,…sẽ nhìn thấy trong nền đá mát lạnh rêu phong ấy còn lưu lại bút tích của các vị vua triều Nguyễn như Minh Mạng, Thiệu Trị cùng các bậc hoàng thân, đại thần triều Nguyễn từng ngao du viếng thăm, ghi dấu hành trình và để lại cảm xúc của mình qua thơ phú, bài ký. Nhiều bia là bút danh của các đạo sĩ, học giả, thi nhân… khi ghé thăm danh thắng Ngũ Hành Sơn để tu hành, thưởng ngoạn hay ghi nhận linh khí của đất trời. Tất cả hợp thành một bức tranh văn hóa – tâm linh phong phú nổi lên giữa hệ thống chùa chiền, thiền viện trong quần thể Ngũ Hành Sơn. Đây là một tư liệu quý về đời sống tôn giáo phản ánh sự giao thoa của ba hệ tư tưởng lớn: Nho – Phật – Đạo đan xen. Không những vậy, hệ thống bia còn mang giá trị của nghệ thuật thư pháp và mỹ học, mỗi bia đá là một tuyệt tác điêu khắc tinh xảo, tỉ mỉ, hài hòa với thiên nhiên trong lối viết đa dạng… vừa uyển chuyển mềm mại, vừa phóng khoáng tự nhiên, giữ được vẻ đẹp nguyên sơ, cảnh sắc núi non hùng vĩ của núi rừng, phải chăng đây cũng là minh chứng cho quan niệm sống hài hòa giữa con người và vũ trụ – một triết lý sâu sắc của văn hóa Á Đông.

Gìn giữ bia ma nhai trong dòng chảy di sản và hội nhập

Năm 2020, bia ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn được công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO. Đây là niềm vinh dự vô cùng to lớn của người dân Đà Nẵng về sự ghi nhận mang tính toàn cầu đối với một di sản đặc biệt của dân tộc Việt Nam, khẳng định chiều sâu văn hóa và bản sắc dân tộc trong lòng một thành phố hiện đại, năng động. Hệ thống bia ma nhai đã góp phần định vị Đà Nẵng trên bản đồ văn hóa – du lịch thế giới, bia ma nhai là một phần của “kho báu” di tích quốc gia đặc biệt Ngũ Hành Sơn. Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, giá trị bia ma nhai để lại trở thành điểm nhấn độc đáo, giúp Đà Nẵng không chỉ là thành phố du lịch hiện đại mà còn là nơi lưu giữ “hồn cốt” dân tộc - sâu lắng, tự hào và đầy thiêng liêng.

Các chuyên gia đang tiến hành in rập thác bản ma nhai Ngũ Hành Sơn. (Ảnh: Internet)

Tuy nhiên, “trăm năm bia đá cũng mòn”, bên cạnh niềm tự hào là những thách thức đang hiện hữu, rình rập đe dọa: Di sản cũng có thể phai tàn, sự phong hóa của tự nhiên, nắng gắt mưa sa, gió bão rêu phong và những biến đổi khí hậu dần bào mòn từng vết khắc, xóa nhòa từng ký tự và đáng sợ hơn là tác động của du lịch đại trà cùng nguy cơ mai một trong nhận thức của thế hệ trẻ. Khi lượng khách du lịch tăng lên cũng là lúc gia tăng nguy cơ nhiều tấm bia bị xâm hại, dù là vô tình hay hữu ý. Những giá trị hàng trăm năm có thể tan biến, xóa sổ chỉ trong những cái chạm tay khắc đè, chồng lên bia bằng sự thiếu suy nghĩ, thiếu hiểu biết hay một bức ảnh check-in phản cảm, sai chỗ cũng làm mất đi giá trị tốt đẹp của di sản.

Từ đây, chính quyền - người dân và du khách cần đặt ra trách nhiệm to lớn phải giữ gìn, bảo tồn những tấm bia quý giá này được nguyên vẹn hình hài; giải mã được ngôn ngữ, thông điệp, tinh thần khắc ghi trên đó. Có như vậy, mới chia sẻ với thế hệ hôm nay và mai sau về mạch nguồn kết nối văn hóa, về một giá trị độc đáo bền vững không bao giờ chìm vào trong quên lãng của bia ma nhai. Trong kỷ nguyên số, việc số hóa và sao lưu toàn bộ hệ thống bia ma nhai để tạo cơ sở dữ liệu mở, an toàn và thuận lợi cho nghiên cứu và truy cập mọi lúc, mọi nơi là việc cấp thiết. Đẩy mạnh truyền thông trên đa phương tiện, đa ngôn ngữ, kết hợp công nghệ thực tế ảo, trưng bày số, kể chuyện di sản – để bia không còn là cổ vật lặng im mà hóa thành câu chuyện sống động lan tỏa những giá trị nguyên bản đến mọi người. Bên cạnh đó, cần dịch nghĩa chính xác và khoa học những nội dung Hán, Nôm cổ – để giữ linh hồn lời đá vọng, để du khách khắp nơi trên thế giới có thể đọc, hiểu và cảm nhận giá trị văn hóa phương Đông – văn hóa triều đại – văn hóa thời đại của cổ nhân đang sống trong từng nét chạm khắc.

Có niềm hân hoan tự hào nào hơn khi ký ức dân tộc vẫn mãi trường tồn bền vững trong sự hối hả của bánh xe thời gian, để cho tiếng nói thầm lặng của lịch sử thành lời mời gọi chúng ta trở về cội nguồn, để mỗi người Việt, mỗi du khách quốc tế hiểu thêm về chiều sâu văn hóa Việt Nam qua từng phiến đá trong dòng chảy di sản và hội nhập – bia ma nhai!